Mówiąc w uproszczeniu, system zarządzania środowiskowego według normy ISO 14001:2015 polega na określeniu aspektów środowiskowych, które dotyczą organizacji oraz zarządzaniu nimi tak, aby oddziaływanie organizacji na środowisko było jak najmniejsze.

Aspekty środowiskowe są w ISO 14001 jednym z głównych, obok wymagań prawnych i ryzyk, filarów systemu zarządzania środowiskowego. Norma wymaga, aby na etapie planowania systemu zidentyfikować, jakie aspekty środowiskowe dotyczą organizacji oraz które spośród nich będą aspektami znaczącymi.

Przykłady aspektów środowiskowych wg ISO 14001

Identyfikacja aspektów będzie efektem dokonania przeglądu środowiskowego, czyli przyjrzeniu się działaniu i otoczeniu organizacji przez pryzmat możliwych interakcji ze środowiskiem. W każdej firmie aspekty będą nieco inne, choć im bardziej podobna branża, tym bardziej podobne będą aspekty środowiskowe. Najłatwiej określić je robiąc analizę każdego elementu środowiska, na który można oddziaływać.

Odpady jako aspekt środowiskowy

W praktycznie każdej firmie aspektem środowiskowym będzie wytwarzanie odpadów. Odpady mogą być różnego rodzaju. Zawsze tam gdzie funkcjonują ludzie będą powstawały odpady komunalne, czyli np. puste opakowania po jedzeniu i przedmiotach użytkowych, zużyte kartki papieru i tektury, opakowania szklane. Znajdziemy je zarówno w firmie projektującej budynki, w fabryce produkcji kabli, czy w kopalni. Innym rodzajem odpadów będą odpady powstałe w wyniku konkretnej działalności produkcyjnej lub usługowej. W drukarni takim odpadem będą puste pojemniki po farbach i lakierach, natomiast w odlewni będą to żużle i popioły. Identyfikując aspekty środowiskowe organizacja może określić, że osobnym aspektem będzie każdy typ odpadu – czyli dla drukarni aspektem będzie m.in. wytwarzanie odpadu o kodzie 08 03 17* -„Odpadowy toner drukarski zawierający substancje niebezpieczne” (gwiazdka przy kodzie odpadu oznacza, że jest to odpad niebezpieczny), natomiast dla odlewni będą „Żużle odlewnicze” o kodzie 10 09 03. W rejestrze aspektów środowiskowych obu tych firm znajdzie się również wytwarzanie odpadów o kodzie 20 03 01 - „Nie segregowane (zmieszane) odpady komunalne”, chyba że organizacja prowadzi segregację odpadów.

Emisje do powietrza w ISO 14001

Aspektami środowiskowymi będą każdego rodzaju emisje do środowiska. Emitować można gazy, pyły, hałas, a nawet energię cieplną czy pole elektromagnetyczne. Emisja gazów i pyłów będzie efektem między innymi procesów spalania paliw, dlatego będzie to aspekt środowiskowy, w każdej firmie, która posiada własne źródło ogrzewania (piec gazowy lub na opał stały) i w każdej, która posiada własne auta. Nie ma znaczenia, czy w firmie będzie użytkowanych wiele samochodów (np. firmy transportowe), czy tylko jeden, którym jeździ prezes zarządu. W obu przypadkach działalność firmy spowoduje emisję spalin do środowiska i będzie to aspekt środowiskowy. Emisję gazów powodują również niektóre instalacje. Piece odlewnicze, silosy na sypkie materiały, wszystkie maszyny posiadające odciągi – tam będzie występowała emisja do powietrza. Niemniej warto pamiętać także o urządzeniach nieprodukcyjnych, a użytkowanych w firmie, np. o klimatyzacji. Praca klimatyzatorów wymaga użycia czynnika chłodzącego, który może się ulatniać. To również jest emisja gazów do powietrza, a więc aspekt środowiskowy.

W przedsiębiorstwach emitujących hałas oraz wykorzystujących pole elektromagnetyczne (np. do testów swoich wyrobów) te dwa czynniki również mogą być aspektami środowiskowymi. Warunkiem jest, aby ich emisja zachodziła bezpośrednio do środowiska, czyli wykraczała poza granicę działki. To istotne, gdyż bardzo wiele firm wytwarza hałas, mają nawet obowiązek prowadzenia pomiarów hałasu pod względem bezpieczeństwa dla pracowników, lecz jeśli ten hałas ogranicza się tylko „do murów” przedsiębiorstwa wówczas nie mamy do czynienia z aspektem środowiskowym.

Pobór wody i zrzut ścieków

Kolejnym obszarem działania organizacji, który może wpływać na środowisko jest gospodarka wodna w firmie. Wdrażając system środowiskowy należy przyjrzeć się jej uważnie. Tu podobnie jak przy odpadach, każda firma będzie pobierała wodę i odprowadzała ścieki, lecz w zależności od profilu działalności, te oddziaływania będą różne. Weźmy pod uwagę firmę typowo biurową, np. kancelarię prawną oraz firmę produkującą części samochodowe. W obu aspektem środowiskowym będzie pobór wody na cele bytowe. Mycie kubka po kawie, korzystanie z toalety, czy przygotowywanie posiłków wymaga użycia wody. Dodatkowo firma produkcyjna może mieć aspekt – pobór wody na cele produkcyjne – jeśli wymaga tego technologia produkcji, np. woda używana do chłodzenia części przy szlifowaniu. W tym aspekcie środowiskowym będzie zawarte również zużycie wody do mycia hali. Przy poborze wody nie jest ważne, czy zachodzi on z sieci wodociągowej, czy z własnej studni – w obu przypadkach pobór występuje, inne będą tylko wynikające z tego konsekwencje prawne.

Jeśli woda jest pobierana to muszą być także odprowadzane ścieki. Ścieki podobnie, jak w przypadku wody dzielimy na ścieki bytowe – z firmowej kuchni i toalety – oraz przemysłowe – z procesów produkcyjnych. Aspektem środowiskowym będzie więc wytwarzanie ścieków bytowych oraz wytwarzanie ścieków przemysłowych. Ścieki bytowe z reguły są oddawane do sieci kanalizacyjnej, tymczasem ścieki przemysłowe trafiają albo do sieci kanalizacyjnej (jeśli zezwala na to umowa z gestorem sieci) albo zbierane w mauzery i oddawane jako odpady do utylizacji (np. szlamy).

Specyficzne aspekty środowiskowe w systemie zarządzania środowiskowego

W zależności od specyfiki przedsiębiorstwa mogą w nim występować także inne aspekty środowiskowe. Przykładem może być kopalnia, gdzie pozyskanie węgla wiąże się z niszczeniem powierzchni ziemi i jej późniejszą rekultywacją. Wszystkie opisane powyżej aspekty środowiskowe występują w normalnym, codziennym funkcjonowaniu organizacji. Norma ISO 14001 wymaga jednak, aby firma zidentyfikowała aspekty środowiskowe także w nietypowych sytuacjach. Są nimi warunki rozruchu instalacji, konserwacji i remontów, jak również warunki awaryjne. Jeśli zakład planuje zakup i montaż nowych maszyn wówczas pobór energii potrzebnej na rozruch i ustawienie parametrów maszyn może być znacząco wyższy niż podczas normalnego użytkowania tych maszyn. W przypadku rozbudowy czy remontu zakładu będą powstawać inne rodzaje odpadów niż podczas normalnego działania firmy. Zarówno pobór energii elektrycznej podczas rozruchu maszyn, jak też odpady budowlane powstałe w wyniku remontu zakładu będą nowymi aspektami środowiskowymi. A z postępowania na wypadek awarii będą powstawać jeszcze inne rodzaje odpadów np. zużyte sorbenty powstałe po usuwaniu wycieku substancji chemicznych, które także powinny być wpisane w dokumentację systemu zarządzania środowiskowego, jako aspekt środowiskowy.

Dokumentowanie aspektów środowiskowych

Wszystkie zidentyfikowane podczas wdrażania systemu zarządzania środowiskowego aspekty muszą być udokumentowane. Nie ma określonej formy rejestru aspektów – każda organizacja może o nim zdecydować samodzielnie. W rejestrze warto jednak ująć pewne istotne informacje, które uporządkują dane związane z aspektami:

  • Nazwa aspektu środowiskowego
  • Kategoria aspektu środowiskowego – zgodnie z normą ISO 14001 należy określić, które aspekty będą dla organizacji znaczące, a które nieznaczące
  • Rodzaj aspekty – czy powstaje on w wyniku normalnej pracy czy może jest aspektem nietypowym lub awaryjnym
  • Miejsce powstawania – z jakiego procesu lub instalacji pochodzi

 

Chcąc rozbudować rejestr aspektów środowiskowych można umieścić w nim również informacje o sposobach zarządzania danymi aspektami oraz o ich monitorowaniu.

Należy pamiętać, że aspekty środowiskowe mogą zmieniać się w czasie, dlatego rejestr aspektów środowiskowych powinien być okresowo przeglądany i aktualizowany w razie potrzeby.

 

Masz pytania do artykułu?

Zapraszamy do kontaktu!

 Artykuł ten jest własnością intelektualną CONSILUM. Może być rozpowszechniany bezpłatnie wszystkim osobom i podmiotom zainteresowanym problematyką systemów zarządzania ISO, jednakże wyłączając cel komercyjny i bez dokonywania jakichkolwiek zmian w tekście. Wszelkie inne rozpowszechnianie wymaga pisemnej zgody autora. Dozwolone jest cytowanie fragmentów materiału z podaniem źródła.